ویولن (به فرانسوی: violon) ساز زهی و آرشه‌ای است . این ساز کوچک‌ترین عضو سازهای زهی آرشه‌ای است . اصالت این ساز به کشور ایتالیا بر می‌گردد .
برای نواختن روی شانهٔ چپ قرار می‌گیرد و با آرشه که در دست راست نوازنده است ،نواخته می‌شود .
کوک سیم‌های ویولن از زیر به بم به ترتیب: می (سیم اول)، لا (سیم دوم)، ر (سیم سوم)، سل (سیم چهارم) .
اصوات سیم‌های مجاور نسبت به یکدیگر فاصله پنجم درست را تشکیل می‌دهند. در این وسعت صدا ویولن قادر است تمام فواصل کروماتیک و کوچک‌تر از آن را اجرا نماید . از معروفترین نوازندگان این ساز می‌توان به آنتونیو ویوالدی و نیکولو پاگانینی، آهنگساز و نوازنده معروف ایتالیایی، اشاره کرد .

ویولون​​​​​​​

ویولا​​​​​​​

ویولا (یا آلتو یا ویولن آلتو) سازی زهی و آرشه‌ای است از خانواده ویولن . «ویولن آلتو» همانند ویولن نواخته می‌شود . ویولا کمی بزرگتر از ویولن است و صدای بم تر و عمیق‌تری دارد . این ساز دارای صدای میانی بین ویولن ( یک پنجم درست بالاتر) و ویولن سل ( یک اکتاو پایینتر) است. کوک سیم‌های ویولا به ترتیب از بم به زیر عبارتند از: دو(C)، سل(G)، رِ(D) و لا(A).​​​​​​​

ویولونسل​​​​​​​

ویولنسل (به فرانسوی: violoncelle) یا چِلو (به انگلیسی: cello) سازی زهی و آرشه‌ای از خانوادهٔ ویولن است . صدای این ساز در منطقهٔ میانیِ سازهای این خانواده قرار دارد .​​​​​​​
ویولنسل از ویولن و ویولا (ویولن آلتو) بزرگ‌تر است. در هنگام اجرا، این ساز در بین دو پای نوازنده قرار می‌گیرد و از طرفی دیگر، توسط میله‌ای که در انتهای آن تعبیه شده، روی زمین استوار می‌شود. این ساز از خانوادهٔ سازهای زهی آرشه‌ای است . استفاده از این ساز در تک‌نوازی‌ها (سُلو)، در گروه‌نوازی‌ها، از جمله در ارکسترهای مجلسی و ارکسترهای سمفونیک متداول است . این ساز عضو ثابت در ارکسترها به صورت استاندارد است که در بخش باسِ زهی‌ها قرار می‌گیرد. همچنین، در بیشتر آنسامبل‌های دیگر نیز حضور دارد. کنسرتوها و سوناتهای فراوان برای ویولنسل نوشته شده‌است .

کنترباس​​​​​​​

کُنترباس (به فرانسوی: contrebasse) بزرگ‌ترین و بمترین ساز زهی آرشه‌ای است که یا به وسیلهٔ آرشه، یا از طریق زخمه زدن (پیتزیکاتو) نواخته می‌شود . امروزه این ساز در موسیقی کلاسیک غربی در دستهٔ سازهای زهی نقش مهمی را در ارکستر ایفا می‌کند. کنترباس نه‌تنها در موسیقی کلاسیک غربی، بلکه در دیگر سبک‌های موسیقی مانند جاز، بلوز و راک اند رول کاربرد دارد .​​​​​​​

هارپ​​​​​​​

چنگ یا هارپ (به انگلیسی : Harp) گونه‌ای ساز زهی باستانی است و در کنار ساز عود ، از مشهورترین سازهای ایران باستان به‌شمار می‌آمده‌است .​​​​​​​
در ادبیات پارسی بسیار از این ساز یاد شده‌است و سیارهٔ زهره را چنگ‌زن دانسته‌اند. در مُهری گِلین که در بین سال‌های ۱۹۶۱ تا ۱۹۶۶ میلادی توسط دو باستان شناس از دانشگاه شیکاگو به نام‌های پیناس دلوگاس(pinhas delougaz) و هلن کانتور(Helene Kantor) در تپه چغامیش خوزستان یافته شد و مربوط به هزارهٔ چهارم قبل از میلاد و دوران ایلامیان می‌باشد یک نوازندهٔ چنگ منحنی را نشان می‌دهد . این چنگ ۶ رشته دارد .

ماندولین​​​​​​​

ماندولین (به انگلیسی: mandolin) سازی است کوچک‌تر از گیتار و تا حدی گلابی‌شکل ، دارای هشت سیم که دوبه‌دو به هم جفت شده‌اند و چهار زوج سیم تشکیل می‌دهند . رایج‌ترین کوک برای این سیم‌های جفت، فاصلهٔ پنجم درست است .​​​​​​​
این ساز از خانوادهٔ لوت است و از حدود ۱۶۰۰ به ایتالیا برده شد . ماندولین با مضراب یا زخمه انگشتان نواخته می‌شود. نه فقط قادر به اجرای نت‌های کوتاه جدا است، بلکه سیم‌های زوج آن امکان تعادل بسیار سریع بین دو نت هم فاصله را به وجود می‌آورد به‌طوری‌که افهٔ نسبتاً طویل با نوعی ترمولو منتج می‌گردد . صفحه انگشت‌گذاری آن پرده‌بندی شده‌است .

بانجو​​​​​​​

بانجو سازی زهی‌سازی آفریقایی متشکل از چهار سیم می باشد که بعد ها در امریکا پنج سیم و شش سیم این ساز نیز ساخته شد. کاسه‌ای گرد پوشیده شده از پلاستیک یا پوست حیوانات است. شکل‌های ساده بانجو که با الهام‌گیری از سازهای آفریقایی مشابه ساخته شده بود، توسط آفریقایی‌ها در آمریکای مستعمره رواج داده‌شد. بانجو معمولاً در موسیقی کانتری، جاز، بومی ایرلندی، بلوگرس، و موسیقی آمریکایی آفریقایی‌تبار به گوش می‌رسد .​​​​​​​

بالالایکا​​​​​​​

بالالایکا گونه‌ای ساز زهی مضرابی و جز ساز سنتی و قدیمی روسی است .​​​​​​​ سازی  است که از چوب ساخته می‌شود . بدنه این ساز معمولاً به شکل مثلث است و دسته بلندی دارد .
سه سیم و گاه شش سیم دارد که در سه جفت مرتب می‌شوند .

گیتار​​​​​​​

گیتار نوعی ساز زهی است که با پیک یا انگشت نواخته می‌شود و از این جهت که سیم‌های آن در اثر ارتعاش تولید صدا می‌کنند، به سازهای گروه کوردوفون (به فرانسوی: Cordophones) یا زه‌صدا تعلق دارد. این نوع گیتار شش سیم دارد و این ساز علاوه بر داشتن قدمت تاریخی قابل توجه (چه از لحاظ ساختار آن و چه از لحاظ تکنیک‌های نوازندگی) توانسته‌است هم‌گام با تحولات موسیقی غرب پیشرفت چشمگیری داشته باشد؛ که در نتیجه گونه‌های متفاوتی از آن به وجود آمده و هم‌اکنون جایگاه ویژه‌ای در موسیقی جهان دارد .​​​​​​​

دولسیمر​​​​​​​

دولسیمر چکشی گروهی از سازها هستند که سیم‌های آن بر روی یک جعبه صوتی ذوزنقه شکل بسته شده‌اند . که از نظر صدا و ظاهر همانند سنتور ایرانی که معروف‌ترین نوع آن است می باشد .​​​​​​​

مراژ​​​​​​​

مراژ دارای سه سیم از سری سیمهای ویولون سل و شانزده پرده می باشد . طنین صدای مراژ کاملا منحصر به فرد است .
​​​​​​​نام این ساز برگرفته از سرواژه‌های محمد رضا ایلدار ژاله مبدع این ساز می‌باشد .​​​​​​​

لوت​​​​​​​

لوت (به انگلیسی: lute) ساز زهی قدیمی اروپایی و متعلق به خانوادهٔ «لوت‌ها» است . دستهٔ این ساز به پشت خمیده است و با مضراب چوبی نواخته می‌شود .​​​​​​​
طرح و نام این ساز از بربط آمده‌است . نظریه‌های متعددی از سوی محققان و باستان‌شناسان برای مبدأ نام عربی اظهار شده‌است و معتقدند که ممکن است یا از معرب واژه ایرانی «رود» یا «روده» به معنی رشته و عموماً سازهای زهی ست آورده شده یا از سانسکریت "رودری" (रुद्री، به معنی رشتهٔ ساز) و به زبان‌های عربی و اروپایی راه یافته‌است .

قانون​​​​​​​

قانون یک ساز است متعلق به خانوادهٔ قدیمی سیتار (Cythare) ، که در سده‌های میانه تحت عنوان Canon یا miocanon به اروپا برده شد . این ساز دارای یک جعبهٔ چوبی به شکل ذوزنقه‌است که به وسیلهٔ دو انگشت سبابه و دو مضراب (که میان حلقه‌ای که به انگشت کرده‌اند و خود انگشت قرار می‌گیرند) نواخته می‌شود .​​​​​​​

عود​​​​​​​

عود یا بربت (همچنین رود) ، سازی ایرانی از رده‌سازهای زهی زخمه‌ای است که در خاورمیانه و کشورهای عربی شمال آفریقا رواج دارد .
خاستگاه بربت با استناد به اکتشافات باستان‌شناسی به پنج هزار سال پیش، تمدن سومر و شهر اور بر می گردد. در نگاره‌های مصری به جای مانده از دوهزار سال پیش که نوازندگان را به تصویر کشیده‌اند این ساز دیده می‌شود. پس از آن بربط به دیگر نقاط خاورمیانه از جمله ایران و عربستان دوره پیش از اسلام هم راه پیدا می‌کند. از بربت نوازان بنام ایرانی می‌توان باربد، بامشاد، نکیسا و رامتین را نام برد . 

سی تار​​​​​​​

سی‌تار از سازهای زهی زخمه‌ای موسیقی هندی است .
این ساز دسته‌ای بلند و کشیده و کاسه‌ای به شکل گلابی دارد . این ساز هفت سیم اصلی و ۱۱ یا ۱۳ سیم تشدید (یا همراه) دارد که در زیر سیم‌های اصلی بسته می‌شود و با مضرابی فلزی نواخته می‌شود . سیم‌های اصلی که وظیفهٔ تولید آواهای نغمه را به‌عهده دارند پس از ضربه خوردن، سیم‌های همراه را به صدا درمی‌آورند. دستان‌های روی دسته این ساز فلزی و کمانی شکل‌اند .​​​​​​​

تار​​​​​​​

تار از سازهای زهی و ایرانی است که با مضراب نواخته می‌شود . تار در ایران و برخی مناطق دیگر خاورمیانه مانند تاجیکستان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان و گرجستان و دیگر نواحی نزدیک قفقاز برای نواختن موسیقی سنتی این کشورها و بخش‌ها رایج است. واژه تار خودش در فارسی به معنی رشته‌است. هرچند که ممکن است معنی یکسانی در زبان‌های تحت تأثیر فارسی یا دیگر زبان‌های ایرانی تبار مثل کردی داشته باشد. این باعث شده‌است که کارشناسان ایرانی بر این باور باشند که تار ریشه مشترکی میان همه اقوام ایرانیتبار در جایی که از سوی ایرانیکا با قاطعیت به نام قاره فرهنگی ایرانیان نامیده شده دارد .​​​​​​​

تار​​​​​​​ آذری

ایجاد تغییرات زیر بر روی تار ایرانی 

▪ افزایش تعداد وترها- این افزایش مربوط به وترهای فرعی( واخوان ها ) است .

▪ کم کردن حجم کاسه طنینی

▪ تغییر شکل کاسه طنینی

▪ تغییر دستان بندی

▪ تغییر کوک

▪ تغییر شکل دسته

▪ تغییر شکل لانه کوک ( جعبه گوشی ها ) ، سرپنجه

▪ تغییر شکل خرک

▪ تغییر شکل سیم گیر

▪ تغییر شکل شیطانک

▪ تغییر نحوه اتصال دسته به کاسه

▪ تغییر شیوه به دست گرفتن تار

▪ تغییر شکل نواختن مضراب

▪ تغییر شکل مضراب

▪ تغییر شکل کل نوازندگی

حاصل این تغییرات ، سازی است که امروزه به نام تارآذربایجانی معروف است .​​​​​​​

سه تار​​​​​​​

سه‌تار از سازهای زهی و مضرابی موسیقی ایرانی است که با ناخن انگشت اشارهٔ دست راست نواخته می‌شود. این ساز، دارای ۴ سیم از جنس فولاد و برنز است که به موازات دسته، از کاسه تا پنجه کشیده شده‌اند . سه‌تار دارای ۲۸ پردهٔ قابل حرکت از جنس روده‌ی حیوانات یا ابریشم است. صدای آن ظریف و تو دماغی و تا حدودی غمگین است و گستره صوتی آن از هنگامِ بمِ دو زیر خط حامل تا لا بمل بالای خط حامل و در نتیجه نزدیک به ۳ اکتاو است .
سه‌تار پیشتر هم‌خانواده با سازهایی چون دوتار و تنبور بوده‌است و امروزه به تار بسیار نزدیک‌تر است. در موسیقی دستگاهی ایران استفاده از سه‌تار بسیار رواج دارد؛ گرچه بیشتر برای تک‌نوازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ساز برای هر دستگاه کوک ویژه‌ای دارد ولی فاصلهٔ چهارم یا پنجم پایین رونده معمولاً بین سیم‌های اول و دوم ثابت است.​​​​​​​

شور انگیز​​​​​​​

شورانگیز‌سازی زهی مضرابی و تلفیقی از سه‌تار ، تار و تنبور است که سال‌ها پیش برای اولین بار به پیشنهاد علی تجویدی و توسط ابراهیم قنبری مهر ساخته شده بود. شیوهٔ نواختن این ساز در اصل برگرفته از سه‌تار است گرچه خصیصه‌های صوتیِ آن در بعضی موارد تفاوت‌های اساسی دارد. به عنوان مثال، طنینِ بیشترِ شورانگیز به خاطرِ استفاده از کاسهٔ تنبور است که صفحهٔ آن علاوه بر چوب، از پوست هم بهره می‌برد. صدای شورانگیز کمی بم تر از سه‌تار معمولی است. شورانگیز دارای شش سیم  و ۲۴ پرده است. حوزهٔ صدایی شورانگیز از دو (نت موسیقی) تا می(نت موسیقی) کرن می‌باشد و از لحاظ طول ارتعاش نیز متفاوت از تار و سه تار و طولانی‌تر از آنهاست. به این ترتیب که طولِ کاسه ۳۶ سانتی‌متر و طول دسته از محل اتصال تا شیطانک حدود ۴۱ سانتی‌متر می‌باشد. حسین علیزاده در تعدادی از آثارش مانند ماه و مه، باده تویی، نوای نور و… از این ساز استفاده کرده‌است .​​​​​​​

رباب​​​​​​​

رَباب (Rabab) یک ساز قدیمی است که خاستگاه آن خراسان دوره اسلامی، سیستان و بلوچستان و افغانستان می‌باشد . این ساز با نام رباب بیش از یک هزار سال قدمت دارد و نام پارسی‌اش رواده می‌باشد . در متون باستانی و یونانی و به ویژه در لاتین «پندورا پرزاروم» نگاشته شده‌است .​​​​​​​ گفته شده شخصی بنام «نتن خان» که در قرن ۱۶ میلادی در دامنه‌های پامیر بدخشان می‌زیسته‌است و معاصر اکبر کبیر (سومین پادشاه از سلسله گورکانیان یا امپراتوری مغولی هند) بوده این ساز را باز طراحی کرده‌است .
این ساز آرشه‌ای به زبان فارسی رواوه نامیده می‌شود و بدنه‌اش مانند رباب کوچک، دو کاسه‌ای است که نخست به شکل ساز آرشه‌ای بوده و با آرشه یا کمان نواخته می‌شده اما به مرور زمان تکامل یافته و با مضرابی به نام ناخنک یا شهباز نواخته می‌شود .

کمانچه​​​​​​​

کَمانچه یکی از سازهای موسیقی ایرانی است . این ساز علاوه بر شکم ، دسته و سر، در انتهای پایینی ساز، پایه‌ای دارد که روی زمین یا زانوی نوازنده قرار می‌گیرد. نوعی از کمانچه معروف به کمانچه لری وجود دارد که پشت باز است و مردمان لر به آن «تال» می‌گویند .​​​​​​​
نخستین نشانه‌های تاریخی دربارهٔ کمانچه در کتاب موسیقی الکبیر اثر ابونصر فارابی در سده چهارم هجری دیده شده‌است. او در این کتاب از کمانچه با نام عربی آن، رباب یاد می‌کند. کمانچه در دوران صفویه و قاجاریه جزو سازهای اصلی موسیقی ایران بوده‌است . نخستین صدای ضبط‌شده کمانچه به اوایل قرن بیستم میلادی بر می‌گردد .

قیچک​​​​​​​

قِـیچَک یا غیژک یکی از سازهای زهی در موسیقی ایرانی است که مانند کمانچه با آرشه نواخته می‌شود . جنس کاسهٔ طنینی قیچک از چوب گردو یا توت بوده و سیم‌های آن فلزی هستند . این ساز دارای قدمت بسیار زیادی است و در موسیقی نواحی ایران کاربرد فراوانی داشته و دارد . این ساز از نظر نوازندگی شبیه به ویولن‌سل است و حتی در نوع بزرگ‌تر آن که به قیچک بم معروف است ، از آرشهٔ ویولن‌سل استفاده می‌شود .​​​​​​​

باغلاما​​​​​​​

باغلاما (به ترکی: Bağlama) نام‌سازی ریشه گرفته از مردم منطقه آناتولی و آذربایجان است و در میان مردمان ترک و کرد و ترکمن‌های عراق رایج است .
این ساز در موسیقی کلاسیک عثمانی ، موسیقی محلی ترکی، موسیقی آذری، موسیقی کردی، موسیقی آشوری، موسیقی ارمنی، و در بخش‌هایی از سوریه، عراق و کشورهای بالکان استفاده می‌شود .

تنبور​​​​​​​

تنبور سازی است که دسته‌ای بلند و کاسه‌ای گلابی شکل دارد و معمولاً از چوب توت ساخته می‌شود . کاسه آن به دو صورت یک تکه (کاسه‌ای) که از قدیم مرسوم بوده و چند تکه‌ای (ترکه‌ای یا چمنی) است که به تقلید از کاسه سه تار در دهه‌های اخیر ساخته شده‌است. طول این ساز در بین ۷۰ تا ۸۰ سانتیمتر و دارای سه سیم است، یکی واخوان و دو سیم اصلی. در زمان قدیم به گفته فارابی از یک یا دو سیم اصلی استفاده می‌شده است که اکنون به صورت سه سیم معمول است. این ساز دارای چهارده پرده (دستان) و فاقد ربع پرده می‌باشد . ​​​​​​​

سلانه

سلانه ساز زهی جدیدی است که در سال‌های اخیر سیامک افشاری با همکاری حسین علیزاده ساخته‌است .
سلانه ‌سازی است از خانواده تنبور با دسته بلند که براساس تصاویر تاریخی بازمانده از ایران باستان دارای سه سیم و سه گوشی بوده‌است که از طریق اضافه کردن سیم‌های اصلی می‌توان به صداهای بم‌تری دست یافت. کوشش‌های حسین علیزاده برای بازسازی و احیای این ساز باستانی، و کاوش‌هایش در گوشه‌های فراموش شده موسیقی ایرانی به آلبومی به نام سلانه منجر شد. این آلبوم شامل بداهه‌نوازی‌های علیزاده با این ساز در دستگاه‌های بیات اصفهان، سه‌گاه، بیات کرد و افشاری است. این آلبوم در نزد اساتید فن و کارشناسان موسیقی واکنش‌های متفاوتی برانگیخت. سلانه متشکل از ۱۲ سیم که ۶ سیم جهت انگشت‌گذاری و ۶ سیم به منظور طنین صدا است. این ساز ترکیبی از بربط و سه‌تار و تنبور است و به گفتهٔ سازنده، چون سلانه سلانه وارد موسیقی شده نام سلانه را به خود گرفته‌است .​​​​​​​

سنتور​​​​​​​

سنتور ساز زهی موسیقی ایرانی است . فرهنگ دهخدا سنتور را این‌گونه بازشناخته‌است: از سازهای ایرانی به شکل ذوزنقه که دارای سیم‌های بسیاری است و با دو زخمهٔ چوبی (مضراب) نواخته می‌شود . رایج‌ترین نوع سنتور (۹ خرکی) دارای ۷۲ سیم است که به دسته‌های ۴ تایی و در ۱۸ دسته تقسیم می‌شود .​​​​​​​
سنتور بر پایهٔ بررسی‌ها و پژوهش‌ها یکی از کهن‌ترین سازهای گستره ایران به‌شمار می‌رود؛ کهن‌ترین نشانه‌ای که از این ساز برجامانده ، از سنگ‌تراشی‌های آشور و بابلیان (۵۵۹پیش از میلاد) است . در این سنگ‌تراشی‌ها، صف تشریفاتی که به بزرگداشت آشور بانیپال بر پا شده، سازی که همانندی زیادی به سنتور دست‌ورزی دارد، در میان آن صف دیده می‌شود.

صراحی​​​​​​​

صراحی سازیست از خانواده سازهای آرشه ای بم خوان که اندازه آلتو آن صدایش نزدیک به سازهای خراسان است . صراحی از خانواده کمانچه و قژک بوده و امکانات سازهای خانواده ویلن را از نظر نوازندگی و وسعت صدا داراست .
این ساز در شهریور 1387 توسط استاد محمدرضا شجریان  طراحی و ساخته شده و به دلیل شباهت آن  به صراحی، استاد شجریان این نام را برای این ساز برگزیده اند .
صراحی مانند خانواده ویولن می تواند هشت اندازه متفاوت داشته باشد. فعلا بیشترین نیاز ما چهار اندازه سوپرانو، آلتو، باس و کنترباس آن است که هر 4 نوع آن طراحی شده است .

کرشمه​​​​​​​

کرشمه از ساز‌های زهی مضرابی و نحوه‌ی نواختن این ساز مانند ساز تار است . نوازنده برای نواختن این ساز آن را با یک بند به گردن خود آویزان می‌کند .
این ساز توسط استاد محمدرضا شجریان  طراحی و ساخته شده است .